Pravilno tumačenje laboratorijskih analiza

Laboratorijske analize predstavljaju sastavni deo ukupnih dijagnostičkih postupaka za skoro sva humana patološka stanja i oboljenja. Takođe, koriste se u praćenju razvoja velikog broja oboljenja, praćenju uspešnosti primenjene terapije i kao potvrda izlečenja. Koriste se i u prevenciji pojedinih patoloških stanja i oboljenja.

Odredjene laboratorijske analize predstavljaju obavezni pokazatelj zdravstvenog stanja prilikom zapošljavanja na pojedina radna mesta odnosno, za obavljanje odredjenih delatnosti (policija, vojska, vatrogasci, sportisti, vozači svih prevoznih sredstava, itd.). Mogu da predstavljaju i sudsko medicinske nalaze i dokaze.

Doktori medicine skoro svih specijalnosti svakodnevno za svoje pacijente ordiniraju pojedine laboratorijske analize. Na osnovu dobijenih rezultata zaokružuju ukupnu dijagnostičku sliku za svoje pacijente. Zajedno sa rezultatima drugih kliničkih ispitivanja postavljaju dijagnozu bolesti kod svojih pacijenata. Takođe, na osnovu dobijenih rezultata laboratoprijskih analiza odredjuje se odgovarajuća terapija i prati uspešnost primenjene, prvenstveno medikamentozne terapije, kao i praćenje eventualnih neželjenih efekata primenjene terapije.

Da bi laboratorijski nalaz bio “iskoristljiv” on mora da bude “dobar”.

Neka striktna definicija ne postoji, ali se smatra da je dobar laboratorijski nalaz onaj koji nešto znači i može nečemu da posluži.

Odluka o ordiniranju bilo koje laboratorijske analize treba da ima istu težinu kao i upućivanje pacijenta na najkomplikovanija klinička ispitivanja i procedure. Veoma je pogrešno mišljenje da treba ordinirati što je moguće veći broj analiza za svakog pacijenta, pa kada se dobiju rezultati uradjenih analiza onda treba posmatrati da li su dobijeni rezultati u granicama očekivanih (“referentnih” ili “normalnih”) vrednosti ili nisu. Veliki broj zadatih analiza može često više da zbuni ordinirajućeg doktora medicine i usmeri ga na pogrešan pravac u dijagnostici i tretmanu pacijenata nego što može korisno da posluži.

Ne postoje “rutinske laboratorijske analize” koje treba ordinirati praktično svakom pacijentu koji se javi doktoru medicine. Ne postoji “osnovna lista” laboratorijskih analiza (“osnovna biohemija”) i ne postoje “proširena lista” laboratorijskih analiza (“proširena biohemija”). Postoje samo ciljane laboratorijske analize koje doktor medicine ordinira za svakog pacijenta posebno na osnovu njegovih anamnestičkih podataka, fizikalnog pregleda i prethodnih laboratorijskih analiza. Doktor medicine mora tačno da zna zašto je pojedine laboratorijske analize ordinirao, šta eventualno očekuje od dobijenih rezultata i kako će dobijene nalaze laboratorijskih analiza iskoristiti u tretmanu svakog pacijenta posebno. “Negativan” rezultat je takođe koristan nalaz jer isključuje sumnju na uzročnika koji može taj laboratorijski nalaz da promeni.

Karakteristike pacijenta

Pol, uzrast, visina, telesna masa, trenutno fiziološko stanje (menstruacija, trudnoća, laktacija, intenzivan fizički napor, ekstremni uslovi okoline), podneblje odakle potiče i/ili živi, godišnje doba, životne navike, navike u ishrani, posao koji obavlja, bavljenje fizičkom aktivnošću.

Trenutno prisutna oboljenja ili patološka stanja, vrsta terapije koju pacijent prima, uzimanje pojedinih lekova.

Da li je pacijent ranije bolovao od nekih oboljenja ili patoloških stanja koja mogu da utiču na dobijene vrednosti zadatih laboratorijskih analiza. Takođe, da li su prisutna hronična oboljenja ili patološka stanja.

Trenutna oboljenja i patološka stanja mogu uticati na dobijene rezultate zadatih laboratorijskih analiza, i da li dobijeni rezultati laboratorijskih analiza koreliraju sa prisutnim oboljenjem i patološkim stanjem.

Pojedine terapije (npr., terapija zračenjem), a naročito medikamentozna terapije, mogu značajno da utiču na dobijene vrednosti velikog broja laboratorijskih analiza.

Od presudnog je značaja pravilan izbor ciljanih laboratorijskih analiza za svakog pacijenta posebno.

Samo mali broj laboratorijskih analiza pojedinačno ima presudan dijagnostički značaj. Uglavnom odgovarajući set analiza dobro korelira sa oboljenjem nekog organa ili organskog sistema.

Postoje visoko specifične i manje specifične tehnike, instrumenti, uređaji i analizatori koje se koriste u laboratorijskom radu.  

Svaka analiza poseduju svoju međunarodno preporučenu metodu i tehniku rada. Takođe, u odnosu na ove parametre svaka laboratorijska analiza ima svoju preciznost, tačnost i  reproducibilnost. Ovi parametri se moraju uzeti u obzir prilikom tumačenja laboratorijskih analiza.
Pravilno izračunavanje ukupnih laboratorijskih analiza i testova

Rezultati pojedinih laboratorijskih analiza se izračunavaju iz vrednosti drugih.

Sve navedeno se mora uzeti u obzir prilikom tumačenja laboratorijskih rezultata, jer može značajno uticati na njihovu interpretaciju.

Veliki broj laboratorijskih analiza ima različite referentne vrednosti u dečjem uzrastu nego populacija ljudi srednjih godina, a pojedine analize se ne mogu koristiti u dijagnostici jer su fiziološki zbog rasta i razvoja organizma povišene (npr., alkalna fosfataza). Isti je slučaj i u trudnoći. Populacija starih ljudi takođe poseduje za veliki broj laboratorijskih analiza drugačije referentne vrednosti od populacije ljudi srednjih godina.

Uzimanje pojedinih lekova afektira mikrozomalni enzimski sistem jetre te se mogu pojaviti rezultati laboratorijskih analiza koji znatno odstupaju od referentnih vrednosti ali nisu posledica oboljenja jetre.

Intenzivan fizički napor i izlaganje ekstremin uslovima okoline (niske i visoke temperature) takođe mogu uticati na vrednosti pojedinih laboratorijskih analiza a nisu posledica oboljenja.

Pojedina prinudna stanja (fizičko fiksiranje uznemirenih pacijenata) takođe mogu uticati na vrednosti pojedinih laboratorijskih analiza a nisu posledica oboljenja.

Veliku pomoć u pravilnom i ciljanom ordiniranju i tumačenju laboratorijskih analiza mogu pružiti doktori medicine specijalisti Kliničke biohemije koji su edukovani ne samo za laboratorijski rad, već i rad sa pacijentima upravo u pravilnom ordiniranje i tumačenju laboratorijskih nalaza.

---

Pogledajte sva pitanja i odgovore u vezi sa analizama.

---