Čovekovo telo kroz mere - antropometrija

Antropometrija (somatometrija) je metoda merenja čovekovog tela, odnosno pojedinih delova tela, kojom se kvantitativo određuju morfološke osobine i sagledava objektivna slika stanja rasta ispitivane osobe. Po svojoj važnosti ističu se dve grupe zadataka antropometrije:

Uslovi i tehnike merenja

Merenja antropometrijskih varijabli se rade po internacionalnom biološkom programu (IBP), a parametri antropometrijskih pokazatelja mere se prema postupku koji su ( na osnovu pregleda Stoudt i Mc Farlanta) izradili M.Stojanović i Z.Stojković.

Ovaj program ima 39 linearnih mera:

težina tela, visina (dužina) tela, sedeća visina, dijametar kolenog zgloba (bikondilarna širina kosti), dijametar skočnog zgloba (širina skočnog zgloba), visina tibiale, dužina podkolenice, dužina stopala, obim nadkolenice, obim podkolenice, dužina ruke, dužina nadlaktice, dužina podlaktice, dijametar lakatnog zgloba (bikondilarna širina nadlaktične kosti), širina pesnice (zapešća), širina šake, obim nadlaktice opružene (u relaksiranom položaju), obim nadlaktice – savijene (pri kontrakciji), širina ramena (biakromialni raspon), širina grudnog koša, dubina grudnog koša,
obim grudnog koša, dužina noge (visina spinae iliacae anterior superior), širina karlice, dužina karlice, visina glave, širina glave, širina donje vilice (širina donjeg dela lica), širina lica, morfološka visina lica, širina usta, debljina usana, visina nosa, širina nosa, kožni nabor nadlaktice ( nad m. triceps brachil), kožni napor na leđima ( subskapularni), kožni nabor na trbuhu, suprasteralna visina, obim glave.

Pre svakog merenja obavezno je obeležeti tačke i nivoe u cilju preciznijeg merenja antropometrijskih veličina. Na slici 1. prikazujemo raspored antropometrijskih tačaka: akromion (a), akropodion (ap), alare (al), basis (B), cervicale (c), daktylion (da), deltoide (d), endokanthion (en), euryon (eu), frontotemporale (ft), glabella (g), gnathion (gn), gonion (go), hypochondricale (hy), iliocristale (ic), incizurale (in), iliospinale (is), inion (i), lumbale (lu), malleolare (m), mesosternale (ms), metacarpale radiale (mr), metacarpale ulnare (mu), metatarsale fibulare (mtf), tibiale (ti), nasion (n), opisthocranion (op), orbitale (or), phalangion (ph), porion (po), postaurale (pa), preaurale (pra), pternion (pte), radiale (r), stomion (sto), stylion (sty), subaurale (sba), subnasale (sn), superaurale (sa), suprasternale (sst), symphiysion (sy), tibiale (ty), tragion (t), trichion (tr), trochanterion (tro), vertex (V), zygion (zg),        

Principi za izvođenje ovog programa su

• izbor parametara u planiranom antropometrijskom istraživanju
• izbor mernih instrumenata
• tehnika izvođenja antropometrijskih merenja.

Izbor parametara je preduslov za  uspeh u istraživanju. Broj i vrsta merenja zavisi od cilja istrraživanja. Uz brižljivo i dostižno postavljen cilj istraživanja planirana merenja moraju da imaju veliku reprezentativnu grupu ispitanika (neophodno je uzeti jedan ili dva parametra koji definišu 4 antropometrijske dimenzije)

Longitudionalna dimenzionalnost skeleta: visina tela, sedeća visina, raspon ruku, dužina ruke, dužine noge.

Transverzalna dimenzionalnost skeleta: širina ramena, širina karlice, širina kukova, dijametar lakta, dijametar ručnog zgloba, dijametar kolena.

Volumen i masa tela: težina tela, srednji obim grudnog koša obim trbuha, obim nadlaktice, obim podlaktice, obim nadkolenice, obim podkolenice.

Potkožno masno tkivo: kožni nabor nadlaktice, kožni nabor podlaktice, kožni nabor na leđima, kožni nabor trbuha, kožni nabor natkolenice, kožni nabor na potkolenici.

• U skladu sa IBP sva merenja na parnim segmentima tela (ruke, noge) treba izvoditi na levoj strani.
• Pripremiti formulare u koje će se unositi podaci dobijenih merenja (primer takvog formulara je merna lista priložena uz poglavlje o antropometriji)

Korektnost rezultata obrzbeđuju merni instrumenti koji odgovaraju standardima, a kalibrisani su u metričkom sistemu: merna traka, medicinska decimalna vaga, antropometar, klizni šestar, pelvimetar, kefalometar i kaliper. Pored toga, potrebne su još i dermografske olovke, merne liste, olovke (obične), kombinovani barometar, higrometar, termometar i zapisnički sto.
                                                         
Medicinska  decimalna vaga koja obezbeđuje tačnost merenja rezultata od 100 gr i kod koje postoji mogućnost regulisanja kazaljke na nulti položaj.Vaga se baždari svakodnevno nakon izmerenih petnaest do dvadeset ispitanik. Prenosna vaga koja se koristi za terenske uslove meri sa tačnošću od 5oo gr,  jer mehanizam vage je pod direknim uticajem atmosferskih činioca pa sa velikom upotrebom preko 5000 merenja potpuno se isključuje iz upotrebe.

Antropometar po Martinu na kome su obeleženi santimetri i milimetri koristi se za merenje antropometrijskih parametara. Dužine 2 metara rastavlja se na četri jednaka dela a gornji deo se često koristi kao klizni šestar s kojim se mere i još neki antropometrijski parametri.  Okruglog ili četvrtastog oblika koji na sebi ima deo koji se pomera. Raspon mera je 200 cm tačnost merenja antropometra je 0,1 cm.Očitavanje rezultata vrši se na četvrtastom otvoru i to na središnoj crti otvora koji poklapa dobijenu mernu jedinicu.

Merenje debljine potkožnog masnog tkiva vrši se instrumentom kaliperom. Najpogodniji tip kalipera je “John Bull” sa mernim rasponom od 0 do 40mm (skazaljka opisuje dva kruga oko skale baždarene od 0 do 20mm). Pre merenja neophodno je proveriti baždarenost instrumenta. Pritisak kojim hvataljke instrumenta sabijaju kožu i potkožno tkivo je standardno i iznosi 10gr/mm2. Tačnost očitavanja: 0,2mm (interpolacijom – tačnost od 0,1mm). Rezultat merenja očitava se oko 2 sekunde pošto je hvataljkom zahvaćen kožni nabor, u ovom intervalu savladava se elasticitet tkiva, pa su očitane vrednosti bliže realnim. Duže zadržavanje hvataljki može da uslovi njihovo pomicanje i klizanje čime bi se umanjila tačnost rezultata. S obzirom na veliku varijabilnost rezultata merenja debljine jednog kožnog nabora kod iste osobe, neophodno je da se merenje uzastopno ponovi barem tri puta. Kao konačan rezultat merenja uzima se srednja izmerena vrednost debljine nekog nabora

Metalna merna traka (santimetarska traka) mere se obimi tela.Santimetarskom trakom merimomo sa tačnošću  od o,5 cm, a metalnom mernom trakom merimo sa tačnošću od 0,1 cm .Dužina merne trake iznosi 150 cm, aposle 100 merenja potrebno je traku izbaždariti prema antropometru zbog mogućnosti njenog rastezanja.
 
Pelvimetar 1 ima skalu na  vodoravnoj osovini koja spaja dva kraka. Služi za merenje biakromialne i bikristalne širine. Na krajevima ima oštrije završetke koji se kod merenja postavljaju na već unapred označenim tačkama. Rezultat se čita na unutrašnjem rubu klizne skale. Skala je širine 60 cm a baždarena je na 0,1 cm.

Pelvimetar 2 primenjuje se kod sagitalnog merenja prsnog koša.Za razliku od pelvimetra 1 na krajevima ima oblije završetke i može bolje da obuhvate zadate mere.Skala ima širinu od 60 cm, a baždarena je na 0,25 cm.Rezultat se čita na unutrašnju stranu klizne skale najčešće se ovaj oblik instrumenta upotrebljava u ginekologiji pa se i naziva ginekološki šestar.

Kefalometar po konstrukciji identičan pelvimetru,ali je manji i ima manju mernu skalu.Skala ima raspon do 30 cm a baždarena je na 0,1 cm. Služi za merenje manjih dužina i širina  tela,a to su dužina i širina glave i delova glave b. Meri sa tačnošću od 0,1 cm

Klizni šestar služi se merenje manjih rastojanja na telu, anajčešće se koristi za merenje dijametre zglobova. Ima nekoliko različitih tipova (na primer klizni šestar po Martinu ima skalu od 20 cm dok klizni  šestar sa nonijusom ima raspon od 15 cm.U oba slučaja skala je baždarena na 0,1 cm. Merenjem ovim instrumentom zahteva i prethodno obeležavanja tački a rezultat se čita na liniji koja se poklapa sa unutrašnjim rubom kraka šestara. Meri sa tačnošću od 0,1 cm.

Izvođenje

Pre početka merenja, merilac je dužan da proveri tačnost instrumenta i da ga po potrebi podesi.

Prema postavljenim zadacima istraživanja treba omogućiti tehničke uslove za precizne i tačne rezultate.

• Merenje antropometrijskih parametara  obavlja se u toku prepodneva (od 7 do 13 časova);
• Instrumenti su standardne izrade i baždareni su svakodnevno pre početka i u toku merenja nakon 10 izmerenih ispitanika;
• Ispitanici se mere u sali za antropometrijsko merenje.Sala mora biti dovoljno prostrana i osvetljena, a temperatura vazduha takva da se svučeni ispitanici osećaju prijatno (od 170C do 220C);
• U sali pre početka merenja neophodno je pripremiti dva radna mesta za merenja. Razmak između tih mesta mora da bude najmanje 5 metara;
• Sva merenja obavljaju pet merioca, s tim što svaki od njih izvršava uvek ista merenja. Jedan od merilaca meri  telesnu visinu i telesnu masu, drugi  meri dijametre, treći obime, četvrti potkožno masno tkivo, a peti zapisuje rezultate merenja;
• Ispitanici koji se mere su bosi, a na sebi imaju samo sportske gaćice;
• Rezultati merenja čitaju se dok je instrument na merenom parametru ispitanika, a osoba koja evidentira podatke radi kontrole, glasno ponavlja rezultate pre upisa u karton ispitanika;