Poremećaji seksualnosti

Seksualnost je važna tema za pojedinca i društvo u celini. Seksualna osećanja su važan deo razvoja i svakodnevnog funkcionisanja, dok je seksualna aktivnost način zadovoljavanja naših osnovnih potreba, a seksualnost je čvrsto povezana i sa samopouzdanjem.

Značajan broj ljudi lično iskusi neki problem u seksualnom funkcionisanju ili biva suočeno sa ovim problemom kod drugog (recimo partnera).

U stručnoj literaturi, poremećaji seksualnosti se kategorišu u dve grupe: seksualne disfunkcije i parafilije.

Seksualne disfunkcije

Naziv seksualne disfunkcije označava poremećaje koje karakteriše odsustvo uobičajenih reakcija u ključnim oblastima seksualnog funkcionisanja, što dovodi do teškoća ili potpune nemogućnosti da se uživa u seksualnom odnosu. 

Svaka od seksualnih disfunkcija može biti urođena ili stečena, odnoso može se javiti nakon perioda normalnog seksualnog funkcionisanja.

Različite seksualne disfunkcije su često međusobno povezane, što znači da, iako se dijagnostički odvajaju, osoba koja pati od disfunkcije u jednoj oblasti, često ima problema i u nekoj drugoj oblasti seksualnog funkcionisanja.

Seksualne disfunkcije su veoma stresne i često izazivaju seksualnu frustraciju, gubitak samopouzdanja, a takođe i osećanje krivice i interpersonalne probleme.

Ciklus seksualnog odgovora

Kod ljudi, seksualni odgovor se može razložiti na četiri faze koje čine jedan ciklus:

• Želja
• Uzbuđenje
• Orgazam
• Rezolucija (vraćanje na početni nivo)

Seksualne disfunkcije se javljaju vezano za prve tri faze, dok poslednja faza predstavlja prosto opuštanje nakon orgazma.

Poremećaji seksualne želje

Poremećaji seksualne želje pretstavljaju sniženu ili potpuno inhibiranu seksualnu želju.

• Kod muškaraca, ovo se manifestuje kao sniženo interesovanje za seksualni odnos, zbog čega se retko i upuštaju u seksualne aktivnosti.
• Za razliku od muškaraca, koji kada se ipak upuste u odnos, u njemu mogu da dožive zadovoljstvo, kod žena, pored sniženog interesovanja i upuštanja u seksualne odnose, javlja se i sniženo uzbuđenje i uživanje u samom odnosu.

Mogući su različiti uzroci poremećaja ove faze seksualnog odgovora:

• Biološki uzroci se odnose na hormonski disbalans, posledice korišćenja droga i somatske bolesti.
• Psihološki uzroci podrazumevaju određene strahove (recimo od gubitka kontrole ili od trudnoće) i određene stavove (na primer da je seks nemoralna radnja). Takođe, ovaj poremećaj može biti posledica nekog mentalnog poremećaja.
• Sociokulturološki uzroci odnose se na razne situacije i spoljašnje pritiske kao što su razvod, stres na poslu, rođenje deteta i mnoge druge.

Poremećaji seksualnog uzbuđenja

Poremećaji seksualnog uzbuđenja podrazumevaju disfunkciju u fazi seksualne pobuđenosti (mišićna napetost, ubrzan rad srca, povišen krvni pritisak) u kojoj kod muškaraca dolazi do erekcije, a kod žena do oticanja tkiva klitorisa.

• Kod muškaraca se poremećaj u ovoj fazi naziva erektilna disfunkcija i predstavlja nemogućnost da se postigne ili održi erekcija tokom seksualnog odnosa.
• Kod žena se poremećaj uzbuđenja naziva frigiditet i kao i u slučaju muškaraca, ovo otežava ili onemogućava seksualni odnos, jer ne dolazi do prirodne lubrikacije vagine.

Uzroci poremećaja seksualnog uzbuđenja mogu biti:

• Biološki uzroci i u ovom slučaju mogu biti vezani za disbalans hormona i korišćenje određenih droga, a mogu bitu u pitanju i vaskularni problemi, različita medicinska stanja ili posledice korišćenja određenih lekova.
• Psihološki uzroci mogu biti neprivlačnost partnera ili anksioznost. Osoba može da bude opterećena svojim seksualnim “nastupom” što dovodi do nemogućnosti da se opusti, pa samim tim i da doživi uzbuđenje.
• Sociokulturološki uzroci odnose se na situacione pritiske kao što su frustracija usled problema na poslu ili problemi u samom partnerskom odnosu.

Poremećaji orgazma

Orgazam je faza smanjenja seksualne tenzije, pri čemu kod muškaraca dolazi do ejakulacije i a kod žena do kontrakcija spoljne trećine vaginalnog zida.

Govori se o tri vrste poremećaja orgazma:

• Prevremena ejakulacija se najčešće vezuje za neadekvatno rano učenje i za seksualno neiskustvo, iako su mogući i različiti biološki uzroci.
• Odložena ejakulacija predstavlja odsustvo ili odloženost orgazma, što je često uslovljeno biološkim faktorima kao što su nizak nivo testosterona, neurološki poremećaji, korišćenje droga. I ovaj problem može biti izazvan anksioznošću povezanom sa “nastupom” tokom odnosa.
• Poremećaj orgazma kod žena (anorgazmija) odnosno njegovo odsustvo može biti uzrokovano biološkim činiocima kao što su medicinske bolesti ili promene nastupile u menopauzi, zatim psihološkim činiocima kao što je recimo seksualna trauma, a takođe i sociokulturološkim činiocima kao što su problemi u partnerskom odnosu.

Bolni seksualni poremećaji

Pored prethodno navedenih, u grupu seksualnih disfunkcija spadaju i bolni seksualni poremećaji, samo što oni nisu vezani ni za jednu specifičnu fazu seksualnog odgovora.

Za ove poremećaje je karakterističan izuzetan fizički diskomfor tokom seksualnog odnosa i češće se javlja kod žena.

Postoje dva tipa bolnog seksualnog poremećaja:

• Vaginizam predstavlja poremećaj u kom dolazi do nevoljnog stezanja spoljne trećine vaginalnog zida, što onemogućava penetraciju. Kao najčešći uzrok ovome, navodi se strah od bolnog odnosa koji može biti izazvan na primer nekim ranijim traumatičnim iskustvima. Pored toga, mogući su i biološki uzroci kao što su vaginalne infekcije ili infekcije urinarnog trakta.
• Dispareunija ne uključuje kontrakcije mišića, ali se javlja pelvični bol tokom penetracije. Ovaj poremećaj uglavnom je izazvan nekim fizičkim činiocima, kao na primer ranijim povredama ili posledicama porođaja.

Terapija seksualnih disfunkcija

Osim medicinskog lečenja ukoliko postoje fizički ili hormonski poremećaji koji uzrokuju disfunkciju, pomoć u prevazilaženju problema u seksualnom funkcionisanju predstavlja i psihoterapija (i specijalizovana psihoseksualna terapija). U sklopu tih terapija koriste se razne tehnike kao što su edukacija, prihvatanje obostrane odgovornosti, promena različitih stavova, unapređenje komunikacije i još mnogo toga.

Parafilije

Parafilije su obrasci seksualnog funkcionisanja koje karakterišu ponavljani, intenzivni seksualni nagon, fantazije ili ponašanje koji uključuju objekte ili situacije koje su neuobičajene (u odnosu na norme datog društva), bizarne ili svirepe prema sebi ili drugome. Češće se javljaju kod muškaraca.

Mogući uzroci parafilija malo su poznati, a dijagnoza se postavlja kada određena seksualna sklonost prethodno navedenog tipa uzrokuje značajan stres, ometa socijalno ili profesionalno funkcionisanje ili dovodi u rizik samu osobu koja je ima ili drugo biće na koje je usmerena.

Specifične vrste parafilija su određene po tome na koji se objekat odnose:

• Fetišizam je seksualna želja usmerena ka neživim objektima ili specifičnim delovima tela.
• Transvestitizam podrazumeva seksualno uzbuđenje povezano sa oblačenjem u odeću karakterističnu za suprotan pol.
• Egzibicionizam je seskualno uzbuđenje prilikom pokazivanja drugima sopstvenih genitalija (često iznenada i u neprimerenim situacijama).
• Voajerizam predstavlja uzbuđenje prilikom skrivenog posmatranja drugih ljudi koji su nagi ili posmatranja seksualne aktivnosti drugih.
• Pedofilija predstavlja seksualne fantazije i ponašanja koja uključuju uzbuđenje prilikom posmatranja ili dodirivanja dece ili prilikom seksualnih radnji sa njima.
• Seksualni mazohizam podrazumeva uzbuđenost osobe kada je ona sama ponižena, udarana, vezivana i slično, a sa svrhom psihičke ili fizičke patnje.
• Seksualni sadizam je parafilija komplementarna prethodnoj i podrazumeva uzbuđenje prilikom nanošenja patnje drugom.
• Atipične parafilije: nekrofilija (seksualna uzbuđenost leševima) koprofilija i urofilija (uzbuđenje prilikom defekacije ili uriniranja na partnera), froterizam (uzbuđenje prilikom dodirivanja ili trljanja o osobu koja sa tim nije saglasna).

Terapija parafilija

Za terapiju parafilija se najčešće koristi averzivna terapija koja predstavlja tehniku za odvikavanje od nepoželjnog ponašanja i podrazumeva sparivanje takvog ponašanja sa nekim negativnim (averzivnim) dražima.

Još jedna od tehnika koje se koriste je tehnika masturbativnog prezasićenja koja predstavlja instrukciju osobi da zamišlja što intenzivnije parafilični objekat i masturbira, sa ciljem da se proizvede osećaj dosade na dati stimulus.

Poremećaji seksualnosti dešavaju se mnogim ljudima u nekom trenutku života. Važno je imati otvorenu komunikaciju sa partnerom o tome, a ukoliko to postane hroničan problem ili stvara značajan stres, obratiti se za stručnu pomoć.